Met dank aan Elly Manuel voor haar bijdragen.

Versie: Leidschepleinspel
Auteurs: Scheffer en Dopey -Amsterdam -1942 
Uitgevers: Syrinx (Wettig  Ged.)
Drukkerij: Ellerman Harms - Amsterdam (=K198)
Afmetingen van het kistje: ca. 50 x 50 cm
Het spel:
Hoewel dit spel slechts met Monopoly gemeen heeft dat er gespeeld wordt 
met eigendommen, geld, opdrachtkaartjes, lopers en dobbelstenen is 
dit spel uit W.O. II toch wel interessant om het hier op te nemen. Het komt uit 
de collectie van Fred Horn, die het geschonken heeft aan 
het Vlaams Spellenarchief te Brugge - B.

Het op de Spelregels genoemde K-nummer stamt uit de Tweede Wereldoorlog. Deze nummers werden vanwege papierschaarste 
uitgegeven in de periode 1942 tot 1947. (Zie "Het K-nummer mysterie ontmaskerd"). Het nummer K198 betreft Drukkerij Ellerman 
in Amsterdam. Het spel zit in een kistje, waarin de attributen in aparte kartonnen bakjes opgeslagen zijn. De eigendommen zijn 
natuurlijk allemaal uit Amsterdam. Het zijn 12 café's en bars (geel onderstreet), 3 eethuizen (rood onderstreept), 3 theaters (blauw onderstreept), 2 hotels 
(geel-rood onderstreept) en 4 hoekpunten. De kleuren corresponderen met de zeshoeken die zich op het middenveld van het bord bevinden.

Het spel begint bij de "Kring" en wordt rechtsom gespeeld. De 23 velden zijn respectievelijk:

Leidschenplein theater - City theater - Stadsschouwburg - Americain - Politie-bureau (hoekpunt) - Eilders - 
Caliënte - Stadt Schänke - Savoy - Caramella - 't Swarte Schaep - Bloemenstal (hoekpunt) - De Smidse - 
Broodje Kootje - Capri - De Bock - Rienstra Oesterbar (hoekpunt) - 't Gekroond Spinnewiel - Zeeuwsche 
Hoek - Arizona - Lido - De Leidsche Poort en De Vliegende Hollander.

De eigendommen hoeven niet gekocht te worden, in de loop van het spel wordt men eigenaar van een 
pand simpelweg om daar als eerste speler op te komen. Een volgende speler die op dat veld komt is 
dan een "klant".
Geld: Bij de aanvang van het spel krijgt elke speler ƒ 75,- om in de diverse zaken te kunnen uitgeven. Is men zijn geld kwijt dan heeft 
men verloren en wordt op zijn/haar eigendommen een bordje "gesloten"gelegd. 
De dobbelstenen: Er hoort één gewone en één pokersteen bij het spel te zitten. Het gegooide aantal ogen van de gewone 
dobbelsteen moet men lopen en bovendien geven zij aan wat de speler in een Café, Eethuis, Theater of Hotel moet betalen. Wat men 
moet investeren leest men af van de betreffende gekleurde zeshoek. Zo moet bijvoorbeeld voor een hotel op zowel de gele als de rode 
zeshoek gekeken worden. Gooit men met de pokersteen een "heer" dan is men met een heer uit en betaalt men één enkele vertering; als 
men met een dame uit is, dus gooit men een "vrouw", dan betaalt men dubbele vertering. Gooit 
men met de pokersteen een 10 dan betaalt men 1 vertering maar moet men tevens een 
pechkaartje trekken.Er zijn 13 pechkaartjes.
Gooit men met de pokersteen een 9 dan moet men ook 1 consumptie betalen maar men krijgt 
dan ook een kaartje "tapvergunning", "muziek", "terras", of "dancing", naar keuze. Deze gebruikt 
men dan voor een zaak die men zelf bezit.
Zolang de eigenaar geen "tapvergunning" heeft mag hij slechts koffie schenken. Heeft een 
eigenaar van een zaak ook een muziek-vergunning, dan mag hij ƒ 1,-/consumptie meer 
berekenen. Bezit men een terras, dan moet de klant nogmaals met de gewone dobbelsteen gooien Hij/zij moet nl. op het terras nóg iets 
gebruiken.Heeft men een dancing dan betaalt iedere bezoeker ƒ 2,50 toegang, dus met een dame ƒ 5,- . In het politiebureau moet
u een beurt overslaan. Komt u op een hotel, dan moet u een kamer huren (ƒ 5,-) plus iets drinken en iets eten.
Er wordt doorgespeeld tot er nog maar 1 speler met geld is overgebleven.

Het lijkt mij dat de speelduur van dit spel, met slechts ƒ 75,-, aanzienlijk korter zal zijn dan van Monopoly!?

Versie: Koeien en Moeien - Wessanen
            "Gezelligheidsspel rondom de boerderij"
Uitgever: Inmerc BV - Wormer - 1974
Afmetingen van de doos: 52 x 26 cm
…………...van het bord: 52 x 52 cm
Het spel:
De firma Wessanen behoort ongetwijfeld tot één van de eersten die zag dat een monopoly-achtig spel als promotie-item bij velen aan zou slaan.
In de spelregels staat: "… als er één bedrijfstak is waarin elementen als spanning, geduld en koopmanschap een rol spelen, dan is het toch wel de agrarische sektor. En het zijn precies die zelfde elementen die in een goed spel óók thuishoren.
Daarom maakte Wessanen nu een spel over het boerenbedrijf. Een spel over het kopen en verkopen van land en van koeien, een spel met een markt, een stal, een zuivelfabriek en een slachterij, allerlei zaken uit het dagelijks leven op een boerderij."

Bij dit interessante spel gaat het ook weer om het aankopen van eigendommen en die waardevoller te maken, opdat de opbrengsten daardoor kunnen stijgen.
Op het kleurrijke deksel staat, behalve een vignet met de letters WL ook een kleurenfoto van een gezin dat dit spel speelt. Op het middelveld van het slappe bord staat een zon in het centrum. Daaromheen staan getekende, kleurrijke taferelen van rond de boerderij. Het hele gebeuren is helemaal agrarisch, want:

Er zijn géén Gevangenis en Vrij Parkeren, maar wél een Markt, Belasting en een Stal.
Er wordt met slechts 1 (rode) dobbelsteen gespeeld. 

Winnaar is natuurlijk degene die het meeste bezit aan pegels, percelen en koeien.

Versie: Petropolis, ref.nr. 3206
Uitgever: KLEE Nürnberger Spielefabrik - 1975/81
Afmetingen van de doos: 27,3 x 40,1 cm
Het spel:
Vermoedelijk heeft de firma Klee Spielefabrik dit spel in licentie van een Amerikaanse uitgever gemaakt, omdat op het deksel een foto gebruikt is van het Amerikaanse spel in een koffertje, waarbij de lopers geheel 3-dimentionaal zijn.

Het doel van dit spel is om zoveel mogelijk olieconsessies te vergaren en de hoogst mogelijk opbrengst te behalen uit de olie producerende landen. Hoewel de maker dit spel een "dobbel spel" noemt heeft het alle elementen van het bekende Monopoly.
Start/Landung (Genf-Flughafen) staat midden op het bord en het spel verloopt tegen de wijzers van de klok. 27 landen zijn over het stevige bord verdeeld en elk heeft 1 olieconsessie te vergeven. 
Vanaf het vliegveld zijn de 37 velden achtereenvolgens:

Venezuela - Argentinien - Ekuador - USA - K -Telex - Mexiko - Gehen Sie zum Internationalen Gerichtshof - Aufanken/Zahlen Sie $ 100,000 - Indonesien - Brunei Mal - Australien - China - UDSSR - Norwegen - Telex - OPEC Konferenz - Libyen - Algeri - Nigeria - Gabun - Falkenjagd in der Wüste - Internationaler Gerichtshof - Telex - Irak - Kuwait - Ägypten - Schardscha - Dubai - Abu Dhabi - Nochmal würfeln - Gehen Sie zum Internationalen Gerichtshof - Oman - Telex -Bahrain - Katar - Iran - Vermisst in der Wüste en Saudi Arabien.
Afhankelijk van het aantal spelers worden de consessies aan het begin van het spel onder hen verdeeld; de rest moet gekocht worden.
De oliemagnaten bewegen zich altijd per vliegtuig over het bord voort. Op of over Take off ontvangt u 
P$ 500.000.

De 7 lopers zijn mooie, goudkleurige "emblemen op voet" met de afbeeldingen van resp. een Sjeik, olievaten, dromedaris, olieopslagtanks, zwaard, vliegtuig en tanker.
Het spel verloopt in 3 stappen:

1. Stap 1: De opening, speeltijd 10 minuten. In dit stadium moeten de olieconsessies die in eerste instantie nog niet onder de spelers verdeeld waren nu van de Wereldbank gekocht worden.

2. Stap 2: Handel en veiling, speeltijd 5 ó 10 minuten. De nu nog niet verkochte olieconsessies moeten nu verkocht of geveild worden. Daarna kunnen de spelers onderling handelen om complete kleurgroepen te verkrijgen.

3. Stap 3: Hoofdspel, speeltijd 60 minuten. De oliemagnaten kunnen nu hun eigendommen ontsluiten door het bouwen van boortorens (in plaats van huizen) en tenslotte booreilanden (in plaats van hotels). Verder verloopt het spel volgens de bekende spelregels.

Alle eigendomskaarten zijn gemaakt van stevig kunststof en bedrukt in goud.
Het geld bestaat uit onhandig kleine (45 x 75 mm) maar goed uitziende Petrodollar bankbiljetten van de Wereldbank. In het midden is een cirkel met een dromedaris (of kameel?) met daar boven de tekst "In Oil we trust". De waarden zijn resp. P$1.000 - 5.000 - 10.000 - 20.000 - 50.000 - 100.000 en P$1.000.000
In de plaats van Kans- en Algemeen Fonds kaartjes zijn er 25 Telex kaartjes bestaande uit zwart papier met goud-opdruk. De opdrachten luiden bijv.:

Het kaartje "Uw politieke invloed heeft geholpen om uw onschuld te bewijzen. Behoudt deze telex - De President." komt dus overeen met "Verlaat de Gevangenis zonder betalen".
Op de onderzijde van de doos staat een zwart/wit foto van het bord en de attributen.

Versie: Metro-Poly
Ontwerper en maker: Mederwerker van de Lijnwerkplaats - 1977
Afmetingen van het bord: ca. 50 x 50 cm
Het spel:
Van dit spel werden officieel 11 exemplaren gemaakt ter gelegenheid van de opening van de eerste metro lijn te Amsterdam. De spellen werden gemaakt door een medewerker van de Lijnwerkplaats en deze werden bij de officiele opening van de LIJN aan de notabelen overhandigd.
Spellenverzamelaar Fred Horn, die ook dít spel uit zijn verzameling geschonken heeft aan het Vlaams Spellenarchief te Brugge - B.  vertelt hierover:
"Toen ik van de directeur van de LIJN, Oskar Daams, die ik zowel uit de muziek als via mijn werk kende (ik was in onderhandeling met hem over een aanpassing van de organisatie van de Lijnwerkplaats), hoorde van het spel bracht hij me in contact met de medewerker die de 11 stuks had samengesteld. Deze was bereid om speciaal voor mij nog een 12e spel te maken voor mijn verzameling."
Dat 12e spel is hier afgebeeld en bevindt zich nu in het Vlaams Spellenarchief te Brugge.

<< Wat is de relatie tussen deze Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator, uit de 16de eeuw, en dit Metro-spel?

Enkele notities bij het bord:

Op de Start-hoek staat vermeld: "Op tijd gemeld. U ontvangt ƒ 20.000
De 4 stations zijn respectievelijk: CVL - B&B - CAB - S&T  (zijn dit tegenwoordig betaande stations of waren het "werkstations"?)

Versie: Money-maker, nr. 209
             Motel Spiel*Motel game*Motel spel*Joue de motel
Uitgever: Hanky Panky Toys - Hoorn - ±1977
Afmetingen van de doos: 32,7 x 43,2 cm
                     van het bord: 41 x 41 cm
Het spel:
Gezien het nummer van dit spel is het waarschijnlijk in de zelfde periode uitgegeven als het Anti .. jeu - game - spel -spiel dat hierna besproken wordt. Kennelijk had Jack Monshouwer, de eigenaar van de toenmalige uitgeverij Hanky Panky Toys, zich toegelegd op Monopoly-achtige spellen, want ook bij dit spel gaat het om het verkrijgen van bezittingen (stadsdelen), waarbij men wegrestaurants (R = wit) en motels (M = rood) kan bouwen. Ook maakte hij er een gewoonte van om er Europese spellen van te maken, want ook nu zijn de Service (S)- en All-Risk (AR)-kaartjes (vergelijkbaar met de Kans- en Algemeen Fonds-kaartjes) in 4 talen, t.w.: Nederlands, Engels, Frans en Duits. Als u een Service-kaartje trekt moet u benzine betalen. Enkele All-Risk-kaartjes zeggen bijv.: "U koopt nieuwe auto - 5000 euro bijbetalen" en "U wint 1^e prijs in de Autorally - 1500 euro".

Vanaf Start (waar u 1600 Euro ontvangt) staan de benzinestations steeds in West en Oost van de volgende steden: Berlin - Paris - London - Kopenhagen - Luxembourg - Bern - Milano - Brussels - Amsterdam en Vienna. In het midden van elke zijde is een benzinemaatschappij, resp.: Shell - Chevron - Esso en Mobil. En dan zijn er nog de 2 velden Car Repair en Taxi, overigens op andere plaatsen dan het Electriciteitsbedrijf en Waterleiding.
De lopers bestaan uit 4 plastic personenauto's en 2 benzineauto's. Het geld bestaat uit Euro bankbiljetten met de waarden 10 - 25 - 100 - 1000 en 5000.
De rugzijde van het bord is groen of rood.

Versie: Anti .. jeu – game – spel – spiel ®, ref. 212
            The "Bust~the~Trust!" Game
Uitgever: a Hanky Panky product - 1977
Afmetingen van de doos: 25 x 48 cm
Het spel:
Dit spel stamt uit de kortstondige periode dat het Ralph Anspach verboden was om de naam Anti-Monopoly te voeren. Daarom heeft deze "vechter tegen het Charles Darrow verzinsel" in Amerika een 40.000 spellen Anti-Monopoly van de markt moeten halen. Hij ging voort met hetzelfde spel onder de naam anti. De grondgedachte van het spel is een einde te maken aan de monopolistische praktijken van de 3-maatschappijencombinaties op het bord. Dit wordt ook wel trustbusting (Trustbreken) genoemd en de spelers heten dan trustbusters. De winnende trustbuster is de speler die aan het einde van het spel het hoogste aantal social-credit punten en euro's heeft gehaald.
Er zijn 3 soorten van maatschappijcombinaties:

"Aanklagen" doet u door een klein, rond fiche van dezelfde kleur als uw loper op zo'n cirkeltje te leggen. Als alle aanklachtcirkels van 1 combinatie bedekt zijn, dan is er aan de monopolistische praktijken van de combinatie een einde gekomen. Een aanklachtfiche kan van de "Begrotings-commissaris" gekocht worden voor 100 Euro. Als de B-C geld leent aan een speler, dan verstrekt hij gelijktijdig een Social-Credit biljet als schuldbewijs.
Er zijn 36 postbus kaarten, die gunstige of ongunstige berichten geven, zoals:

Spelers die op de rechtbank terecht komen moeten daarna niet dubbel gooien, want dan "zijn zij schuldig bevonden aan belediging van de rechtbank" en moeten zij een boete betalen van 50 Euro.
Dit spel kan op 3 manieren gespeeld worden:

Er zijn 2 uitvoeringen van het bord: geplastificeerd (met "NEW" en "With Partyproof Gameboard" op het deksel) of niet geplastificeerd. De rugzijde van het bord is blauw.

Deze versie van het spel is tweetalig: Frans en Nederlands, maar er is ook een Duits- en Engelstalige uitvoering.

Versie: Petropolis, zonder ref. nr.
Uitgever: KLEE/HEMA B.V. - Amsterdam - ±1980
Afmetingen van de doos: 27,3 x 40,1 cm
Het spel:
Deze uitgave van de Hema is gelijk aan de originele uitgave van Klee Spielefabrik. De uitvoering wijkt slechts op de volgende punten af:

Versie: Anti-Monopoly , ref. 615/0212
Uitgever: Hanky Panky Toys -Tenerife -1984
Afmetingen van de doos: 25,3 x 48,8 cm
Het spel:
Met grote letters staat op de deksel van de doos: "DIT SPEL IS NIET GEPRODUCEERD ONDER LICENTIE VAN PARKER BROTHERS, DE MAKERS VAN MONOPOLY SPEL-ONDERDELEN." Maar verder heeft het er uiterlijk toch erg veel overeenkomsten mee, t.w.:

Vreemd genoeg heet het "Een spel voor Kinderen" te zijn, hoewel het ook nu weer om oligopolies, trusts en monopolies gaat. In deze versie zijn er een aantal maatschappijen gelijk aan die van het vorige spel, zoals de Auto- en enkele Staal-maatschappijen, maar de meeste wijken af en klinken internationaler, zoals Oslo Aluminium en General Toys Australia.
Omdat in deze versie de aanklachtfiches allemaal zwart zijn, krijgt de speler die een combinatie toegewezen heeft gekregen een soort eigendomsbewijzen.
De rugzijde van het bord is rood. Op de onderkant van de doos staat een zwart/wit afbeelding van het bord en de inhoud van de doos.

Dit spel is niet tweetalig.

Versie: Anti-Monopoly II, ref. 15880
Uitgever: Hanky Panky Toys/Selecta - 1984
Afmetingen van de doos: 25,3 x 48,8 cm
Het spel:
Anti-Monopoly II is een verbeterde versie van het oorspronkelijke spel dat de Quakers in Atlantic City ooit monopoly noemden. Professor Ralph Anspach bedacht het en professor Irvin Hentzel deed het wiskundige gedeelte er van.
In Anti-Monopoly II volgen de spelers óf de spelregels voor monopoly óf die voor mededinging (concurrentie), hetgeen vóór de aanvang van het spel vastgelegd wordt. 
Concurrenten ("Anti") berekenen een redelijke rente, gaan meteen bouwen zodra zij een eigendom hebben, zetten daar maximaal 4 huizen (groen) op, waarna zij een hotel (rood) bouwen, en beginnen af en toe een Prijzenoorlog. Daarentegen dwingen Monopolisten ("M") een monopoly-hoge rente van hun arme huurders af, bouwen alleen nadat ze de hele groep van één kleur hebben, beperken de voorzieningen door slechts 3 huizen op hun eigendommen te bouwen, waarna ook zij een hotel (rood) mogen bouwen, en gaan af en toe naar de Gevangenis.
De brave spelers zijn de kleine ondernemers en de slechterikken zijn de monopolisten. Omdat de spelers niet volgens de zelfde regels spelen, wordt eerlijkheid verkregen met een gepatenteerd systeem om de win-kansen gelijk te maken, een techniek die mogelijk werd door het computertijdperk.
Anti-Monopoly II vereist meer subtiliteit en strategisch denken dan Monopoly, omdat concurrenten in het begin van het spel meer geld verdienen dan monopolisten, maar monopolisten kunnen dat later weer inhalen, zeker als concurrenten niet goed op hun geld passen. Dit lost een zwak punt op van andere spellen, waar men vaak al vanaf het begin weet wie of er gaat winnen, zelfs al sleept het spel zich nog lange tijd voort.

Het is een Europees spel met straten uit 11 landen, t.w.: 2 uit Brussel, 3 uit Amsterdam, 3 uit Helsinki, 3 uit Paris, [Kopenhagen + Oslo + Stockholm], [Dublin + Edinburgh + Cardiff], 3 uit London en tenslotte 2 uit Berlijn. De kleuren van de straten zijn vanaf Start: lichtgroen, roodbruin, lila, bruin, blauw, paars, lichtbruin en rood. Electriciteitsbedrijf = Eurolectra en Waterleiding = Eurogas. In het midden van elke zijde van dit blauwe bord vindt u resp. Eurorail, Eurotour, Eurotrans en Euroair.
In plaats van Kans en Algemeen Fonds kaartjes zijn er 25 Kaartjes voor Kleine Ondernemers ("Anti") en 25 Kaartjes voor Groot-Kapitalisten ("M"). Dit zijn witte kaartjes met leuke illustraties en teksten.

Evenals bij Anti-Monopoly, ref.615/0212 is de geldeenheid de Euro. Op de eigendommen moeten "gewoon" huizen en hotels gebouwd worden, maar de kleine ondernemer betaalt slechts de helft van de huur.

De lopers zijn 6 Mens-Erger-Je-Niet-pionnetjes van hout.

Versie: The Game
Uitgever: Warren Bros.& Assc. V.O.F. - Den Haag - ±1985
Afmetingen van de koker: 10,6 (diam.) x 50,0 cm
                      van het bord: 45,6 x 45,6 cm
Het spel:
Dit is een in Nederland vervaardigd tweetalig spel, waarbij alle velden van het slappe bord van stevige kunststof en de teksten op de kaartjes in het Engels staan, maar op de bankbiljetten staat de valuta (!) aangegeven als "zwart geld". (Het andere Nederlandse spel in twee talen is HOMOnoPOLIS uit 1994).
Het bord zit opgerold in een koker, waarin ook de attributen van het spel zitten. (Een ander spel in een koker is het Amerikaanse spel "Salt lake City – THE GAME OF MONOGAMY" uit 1990 en ook weer de opvolger van deze drugs-uitgave)

Doel van het spel is om Superfly te worden. Elke keer als u van één van de 4 drugs de vereiste hoeveelheid heeft vergaard bent u dáárin Superfly. Maar u bent pas winnaar van het spel als u 4x Superfly bent geworden. Hiertoe gaat u die drugs kopen in havens in de drugs-producerende gebieden en verkopen in de drugs-consumerende gebieden. Hierbij maakt u gebruik van Heavies (lijfwachten, in de gedaante van een plastic pionnetje, 4 per speler). Gewoonlijk worden zij ingezet op de 3^de zijde van het bord, tussen de Gevangenis en "Pay Surtax". Heavies zijn te gebruiken om Open Deals in beslag te nemen van spelers die op Heavies landen. Daarna moeten zij echter weer aan de Bank afgestaan worden.

Er zijn 4 groene Buy ports: Bombay - Kathmandu (een haven in de bergen van Nepal, vlak bij de Mount Everest?) - Beirut en Durban. Zij liggen langs de 1^ste zijde van het bord. Een haven mag slechts binnengevaren worden als u de groene visum kaart voor die haven bezit. Er zijn in totaal 24 groene Buy Port cards.

De 4 gele Sell ports zijn: Amsterdam - London - New York - en Munich (München, een stad die midden in Duitsland ligt, ver van enige zee). Zij liggen langs de 4^de zijde van het bord. Een haven mag slechts binnengevaren worden als u de gele visum kaart voor die haven bezit. Er zijn in totaal 24 gele Sell Port cards.

De 24 blauwe Deal cards worden door de Bank verhandeld. Elke Deal card vertegenwoordigt een hoeveelheid drugs. Op de kaart staat aangegeven wat hij kost, resp. wat hij opbrengt, afhankelijk van de plaats in de haven. Hoe verder u een Buy port binnenloopt, hoe goedkoper het is een deal te kopen en, hoe verder u een Sell port binnenloopt hoe meer u voor uw deal kan krijgen. Een Open Deal is een blauwe kaart die u open voor u op tafel heeft liggen en nog verkocht moet worden in een Sell port.

Bij het spel is een score-blokje, waarop per speler genoteerd wordt hoeveel hij aan Open Deals verkocht heeft aan de bank. Het gaat om:

Als een speler Superfly in een drug bereikt heeft, komt er een "S" in het vakje te staan om zijn status aan te geven.

Op elke zijde van het bord zijn 2 rode Instant Karma velden, waarop u één van de 24 rode Karma cards moet trekken. U krijgt dan te maken met opdrachten als:

Er zijn 2 velden, waarvan de zin en betekenis een achtelose niet-drugsgebruiker wel grotendeels zal ontgaan. Temeer daar de opdrachten naar believen omgedraaid mogen worden, want:

De 5 lopers zijn onhandig kleine, gekleurde oorlogsschepen van gietijzer, met de tekst "captain" op de onderzijde. De 4 verschillende bankbiljetten hebben resp. de waarde 1.000 - 5.000 - 10.000 en 50.000.
Er zijn 3 dobbelstenen in het spel, want als u Superfly bent mag u desgewenst ook met alle 3 de dobbelstenen gooien.

Al sedert 1971 wordt een soortgelijk spel in Amerika verkocht onder de naam Dealer McDope - Dealing Game. Er zijn grote overeenkomsten, maar ook verschillen t.o. van het Nederlandse spel, hetgeen moge blijken uit onderstaande tabel en nevenstaande foto:

In 1999 is "de opvolger" van dit spel verschenen onder de naam "AMSTERDAM Love it, ...or leave it!".

De prijs van de laatste exemplaren van dit spel bedroeg in juli 1999 f 55,-.

Versie: Koeien & Moeien - CCF
Uitgever: Inmerc BV - Wormer - okt. 1985
Afmetingen van de doos: 32 x 26 cm
                     van het bord: 48 x 48 cm
Het spel:
Dit spel werd, naar analogie van de uitgave van Wessanen in 1974, uitgegeven in samenwerking tussen het blad "De Boerderij" en de toenmalige "Cooperatieve Condens Fabriek" te Leeuwarden (nu Coberco) .
In de spelregels staat: "Dit spel … werd in eerste instantie gemaakt voor allen die op een of andere manier een agrarisch of aanverwant beroep uitoefenen.
U zult te maken krijgen met superheffing, noodslachting, verkaveling, EG-spelregels en met kalverende koeien." Hiermede is meteen het woord "moeien" (zorgen) toegelicht.

Op het deksel staat een afbeelding van het bord en een plaatje met de tekst Boerderij. Op het middenveld van het 2x gevouwen bord staat een polderlandschap met een aantal boerderijen. Het hele gebeuren is danook geheel agrarisch.

De spelregels zijn gelijk aan de versie van Wessanen uit 1974. De uitvoering wijkt echter enigszins af, want:

Winnaar is natuurlijk weer degene die het meeste bezit aan pegels, percelen en koeien!

Versie: Ga verder naar KALVERSTRAAT
Uitgever: Parker Bros./Kenner Parker - 1985
Afmetingen van de doos: 26 x 50,6 cm
Het spel:
De subtitel van het spel zegt "Wordt de rijkste onroerend goed magnaat in de Kalverstraat". Zelfs de bij het spel behorende "Fortuinkaarten" hebben op de rugzijde de afbeelding van "Uncle Penny bags". Dit zijn dus redenen genoeg om dit spel, dat Parker Bros. sedert 1985 uitgeeft, op te nemen in de verzameling Monopoly-spellen. Qua opzet wijkt het echter geheel van Monopoly af:
Het bord is langwerpig: 22,5 x 89 cm en bevat 4 gekleurde groepen van elk 5 terreinen, waarvan de maximaal 4 spelers de eigendomsbewijzen moeten vergaren.
De 4 lopers zijn resp. Kinderwagen - Rolschaats - Zeilboot en Brommer. Er zijn 3 dobbelstenen, waarvan er 1 wit is en voorzien van de letters F (fortuin), W (willekeurig) en op de andere 4 zijden een kleur van de 4 terreinen.
Verder zijn er 80 warenhuizen, 20 per kleur van de lopers. Afhankelijk van het aantal deelnemende spelers, krijgt elke speler 14 tot 20 warenhuizen. Deze moet hij, afhankelijk van het gegooide aantal ogen, op terreinen naar keuze gaan bouwen. De Fortuinkaarten helpen hierbij. De loper wordt steeds op het veld geplaatst dat overeenkomt met het totaal van de eigendomsbewijzen dat de speler bezit. De speler kan niet meer deelnemen als hij geen warenhuizen meer heeft. De winnaar is natuurlijk degene die tenslotte de meeste eigendommen heeft. Op het deksel van de doos staat een "jaren '20"- achtige tekening van een winkelstraat met een Rolls Royce-achtige auto.

Het spel is in Frankrijk vervaardigd.

De prijs bedroeg in januari 1993: f 24,95 (€ 11,34).

Identieke spellen zijn Bau auf der Schlossallee (D), Advance to Boardwalk (USA) en Parco della Vittoria (I).

Versie: Hotel, ref. 4007- NL1086 en 1186
            "Het spel van rijkdom, macht en glamour"
Uitgever: MB International B.V. - 1986
Afmetingen van de doos: 32,5 x 50,5 x 5,0 cm
Het spel:
De doos van dit spel is nogal volumineus omdat er heel wat ruimte nodig is voor de 8 hotels, het bankgebouw en het Stadhuis. De gebouwen van hotel President en Fuyijama zijn nl. al skyscrapers. Op het speelbord is een circuit uitgezet dat aan beide zijden voorzien is van een zwarte rand voor het plaatsen van de Entree's voor de hotels. Tegenover de Bank is een gele streep, bij het passeren waarvan u f 2000 krijgt. De gele streep tegenover het Stadhuis geeft recht tot het kopen van Entree's. 
De velden van het circuit bestaan voornamelijk uit Aankoop- en Bouwvergunning-vakjes. Als u op een Aankoopvakje komt mag u een grondstuk kopen dat aan één van de zijden van dat vakje grenst. Op een Bouwvergunningvakje moet u met de speciale witte dobbelsteen gooien:

Rood = U krijgt géén bouwvergunning
Groen = U moet nu bouwen
H = het bouwen kost u niets
2 = het bouwen kost u 2x de normale prijs

Behalve een hoofdgebouw kunt u ook uitbreiden met bijgebouwen en "Faciliteiten". Het meest luxe hotel is tenslotte (!) Waikiki met 4 Uitbreidingen en de Faciliteiten, waardoor het een 5-sterren hotel geworden is. Het eenvoudigste hotel heet Boomerang en heeft naast het hoofdgebouw alleen de Faciliteiten (max. 2 sterren).
De 4 spelers verkrijgen hun inkomsten van de andere spelers op het moment dat deze op een vakje komen waarop een Entree van één van hun hotels staat. De speler gooit daartoe de rode dobbelsteen opnieuw. Het aantal ogen = het aantal nachten dat hij in het hotel zal verblijven. De prijs daarvoor is afhankelijk van het aantal sterren van het hotel.
De winnaar heeft tenslotte alle hotels.

Een heel leuk spel dat echt wel thuishoort in de verzameling van iedere Monopoly-spellen verzamelaar.

Versie: Enterprise
            "Op jacht naar grondstoffen"
Uitgever: Novib/Gast aan Tafel - Den Haag - 1986
Afmetingen van de doos: 4 x 24,5 48,5 cm
                     van het bord: 47 x 60,4 cm
Het spel:
In het voorwoord bij dit spel staat o.a.: 

"… Enterprise geeft spelenderwijs inzicht in een aantal aspecten van de wereld van grondstoffen en produkten. De opdrachten in het spel benaderen de realiteit van onze wereld en de werkelijkheid van de handelsproblemen van de Derde Wereld. Maar niet helemaal …
Immers, in de wereld van vandaag kunnen we niet zeggen dat iedereen gelijke kansen heeft op een redelijke economische ontwikkeling. Vele Derde Wereldlanden moeten het gelag betalen. 
De schuldenlasten stapelen zich op. De industriële achterstand loopt op. De armen worden armer"

Inderdaad is dit een zéér interessant monopoly-achtig spel met geheel eigen opzet. Het uit 3 delen gevouwen bord bevat tussen de hoekpunt 30 grondstoffenvelden, waarvan de aankoopprijs vanaf Start oploopt van 
f 500,- (voor jute) tot f 6.000,- (voor olie). Deze velden kunnen bebouwd worden met 1 (blauw) bedrijfje en vervolgens 1 (rode) fabriek. Uiteraard betaalt u bij aankomst op een veld het minst als het nog niet bebouwd is en het meest als u de hele groep van een grondstof bezit, terwijl deze ook bebouwd is met een fabriek.
De grondstoffen zijn resp. jute, katoen, hout, rubber, cacao, thee, koffie, wind, zon, water, rijst, graan, vis, vlees, tin, koper, ijzer, steenkool, aardgas en olie.
In de eerste van de 2 ronden van het spel moet u zoveel mogelijk grondstoffenvelden vergaren (maar in de loop van het hele spel kunt u ze ook weer verliezen als de volgende bezoeker van dat veld het beslist wil aanschaffen, al of niet bebouwd. Hij moet u echter in ieder geval de opbrengst betalen. Besluit hij te kopen dan kost hem dat de aanschaf- en bouwkosten plus f 5.000,- "overdrachtsbelasting" voor de bank).

In volgorde van beëindigen van deze 2 ronden mag u bij de aanvang van de tweede ronde een land kiezen. Er zijn 3 soorten landen:

Elke speler zet zijn land op een standaardje.

Vervolgens gaat eenieder proberen een hele Produktgroep aan te kopen, bijv. olie, steenkool en aardgas. De opbrengst per bezoek is dan nl. al het dubbele. Als het hem daarna lukt om de hele Produktgroep te bebouwen met fabrieken dan mag hij zich Multinational noemen. Als u in deze hoedanigheid 2x over Start bent gekomen dan ben u winnaar.
Maar het wordt u onderweg wel moeilijk gemaakt, want als een medespeler op één van uw velden komt dan mag hij (na eerst aan zijn verplichtingen te hebben voldaan) die grondstof (met de bebouwing) van u overnemen! Daarmee bent u als Multinational gebroken. Als u echter al met 2 Produktgroepen Multinational was dan blijft u dat dus nog, maar nu over slechts 1 groep. Had u maar 1 groep, dan moet u nu uw Multinationalkaart inleveren en krijgt u over Start ook niet meer de hoge uitkering van uw jaarproduktie.

De 3 andere hoekpunten van het bord zijn:

In plaats van Kans- en Algemeen Fondskaartjes zijn er Nieuws en Telegramkaartjes:

Bijzonder en interessant is ook het bijgeleverde boekje "Een index op alle voorkomende begrippen in Enterprise". De oplage van dit spel was 9.000 stuks.

De prijs van dit spel bedroeg bij de uitgave in 1986: f 49,50.

Versie: Das kaufmännische Talent, art.nr.180 29
             "Het Internationale Geldspel"
Uitgever: Peri Spiele/Stomo Spiele - Austria - ±1987?
Afmetingen van de doos: 26,0 x 50,4 x 4,4 cm
Het spel:
De Oostenrijkse uitgever van dit geheel nederlandstalige spel noemt deze uitvoering Europa de Luxe. (De eenvoudiger versie wordt besproken bij de Oostenrijkse spellen.) 

De doos is bruin bedrukt met o.a. een cirkel met de bankbiljetten van de diverse landen, met daaroverheen de letters DKT. De plastic vakkenindeling in de binnendoos is van mooie, doffe beige bekleding voorzien. Op het middenveld van het slappe, plastic, maar fraaie, speelbord staan foto's (met een gekleurde stip) van de (hoofd)steden waarvan de straten zijn opgenomen, t.w.: 
Amsterdam, Bruxelles, Frankfurt, Zurich, Wien, Paris, München en London. (In de oudere Duits/Franse versie zijn de straten uit Frankfurt en London vervangen door die van Hamburg en Berlijn). 

Behalve deze straten zijn er ook nog Fabrieksinstallaties en Vervoersondernemingen, waaronder Sporweg (taalfoutje!). Op de 3 hoekpunten staat resp.: Wetsovertreding, 10% Heffing ineens en Arrest. (De Gevangenis staat dus op een andere plaats.) Op het middenveld moeten de 15 Kans-kaarten en 15 Bank-kaarten gelegd worden.
Het geld bestaat uit zowel bankbiljetten als ronde, hardplastic munten met gouden rand. Bij Start ontvangt u 20.000 "eenheden".
De 6 lopers zijn plastic "poppetjes zonder armen en benen".
Er zijn 32 rode, plastic huizen (met dakrand) en 8 beige, plastic hotels (met dakrand). Op de Fabrieksterreinen en bij de Vervoersondernemingen betaalt u voor de vracht.
Opvallend bij dit spel is de kegel, een pionnetje dat bij één van de nummers van 1 t/m 40 aan de rand van zijde 1 van het bord gezet moet worden om het aantal speelrondes te tellen.

Dit spel werd in juli 1997 gekocht.

Versie: Grand Vin
             "Het grote Franse wijnspel"
Uitgever: SOPEXA Nederland - Inmerc B.V. - Wormer - sept.1988
Afmetingen van de doos: 26 x 50 cm
Het spel:
In zijn voorwoord schrijft Robert Leenaers, de ontwerper van dit leerzame spel:

"Grand Vin is een gezelschapsspel, een spel dat met alle elementen van wijn speelt. Iedere ronde koopt en verkoopt u châteaux, huurt u plukkers, koopt, verkoopt en ruilt u vaten, flessen en kurken om zo geld te verdienen voor de volgende ronde, een volgend wijnjaar en geleidelijk uw bezit uit te breiden.
Dit is een uniek wijnspel, dat natuurlijk pas echt goed tot zijn recht komt onder het genot van een glas Franse wijn!"

Dit is ook precies de omschrijving van een monopoly-achtig spel, reden waarom het zeker in deze Catalogus thuishoort.
Het spel moet met 2 tot 4 personen gespeeld worden. Iedere speler krijgt een kaart van één van de 4 Franse wijngebieden Loire - Bourgogne - Bordeaux en Côtes du Rhône. In ieder gebied is plaats voor 12 châteaux. Ter leringhe ende vermaak staan op deze kaarten nauwkeurig de druivensoorten vermeld, terwijl op de bijbehorende eigendomskaartjes een afbeelding staat van een etiket van een bestaand château.

Trefwoorden in dit spel zijn:

Winnaar is degene die het eerst zijn wijngebied vol met châteaux heeft of het eerst een kapitaal van 1.000.000,- heeft vergaard.

Wist u dat 10 jaar later, dus in 1998, ook een Amerikaans spel is uitgekomen " ... opgedragen aan wijnkenners en -bewonderaars"? Een vergelijk van beide spellen levert de volgende tabel op:

Versie: Wonopoly - Onze Woning
Uitgever: Stichting Onze Woning - Amsterdam  - 1993
Afmetingen van het bord: ca. 50 x 50 cm
                    van het kistje: ca. 26 x 51 cm
Het spel:
Over het spel zelf zijn geen details te vertellen, maar van de geschiedenis van de "uitgever"des te meer! Daaruit blijkt dat de oorspronkelijke Bouwmaatschappij (BVWE) een belangrijke plaats heeft ingenomen in het leven van de familie Horn! Monopolyspellen verzamelaar Fred, oorspronkelijk bezitter van dit spel, dat hij in 2009, als onderdeel van zijn totale verzameling van 8000 allerhande spellen, schonk aan het vzw Vlaams Spellenarchief in Brugge - B vertelt hierover

"Dit is een "gelimiteerde uitgave" in een houten kistje van een Monopoly spel van de woningvereniging "Stichting Onze Woning" te Amsterdam. De woningvereniging werd opgericht in 1919 en fuseerde in 1996 met woningvereniging "Lieven de Key". Op basis van deze gegevens is de vereniging derhalve nooit ouder geworen (vóór de fusie dus) dan 77 jaar.
De aanduiding "125" slaat dan ook niet op de leeftijd van deze woningvereniging maar op de "Bouwmaatschappij ter verkrijging van eigen woningen" (BVEW). Deze is als eerste "soort Woningbouwvereniging" in Amsterdam opgericht. Toen de woningwet in Nederland werd aangenomen ontstonden er "echte" Woningbouwverenigingen. De "Bouwmaatschappij", die aandelen uitgaf, stichtte toen een aan hen geliëerde wettelijke Vereniging om mee te kunnen profiteren van de door het Rijk aan deze verenigingen toegekende subsidies t.b.v. sociale woningbouw. Het eerste bezit van de BVEW vormen de zogeheten "Dubbeltjespanden". Dit zijn 26 panden aan de Mauritskade, gebouwd tussen 1870 en 1885, die nu nog steeds eigendom zijn van Lieven de Key. De panden danken hun naam aan de wijze waarop ze bekostigd werden. De leden van de BVEW financierden deze woningen door een contributie en een wekelijkse huur. De contributie bedroeg een kwartje (eenmalig) en daarna wekelijks een dubbeltje. Op deze wijze werd men aandeelhouder.

Ik, en mijn hele familie van vaders zijde eveneens, woonde in een woning van de "Bouwmaatschappij'. Mijn vader's eerste eigen woning was van de Bouwmaatschappij, in de van Houweningenstraat, terwijl hij zelf was geboren in een huis van de woningbouwvereniging "Onze Woning" in de Livornostraat 2.

Fred vertelt verder:
"Mijn grootvader heeft mij en mijn twee broers bij onze geboorte aandeelhouder gemaakt en hij heeft tot mijn 18e elke week een zegel van een dubbeltje gekocht en in mijn aandelenboekje geplakt. Toen ik 26 was is de Bouwmaatschappij/Woningbouwvereniging gestopt met de aandelen en deze werden in de volgende jaren met rente "uitgekocht". Als ik het mij goed herinner heeft dat nog iets meer dan vier tientjes opgeleverd! Er was natuurlijk geen inflatiecorrectie geweest sinds mijn geboortejaar 1945.
Gevolg was dat ik in 1969 toen ik trouwde direct een woning kon krijgen in Amsterdam omdat ik al 24 jaar lid was van "Onze Woning" doordat deze geliëerd was aan de Bouwmaatschappij. Dat moest wel in de "vrije sector", maar gelukkig had de Bouwmaatschappij veel woningen met een huur onder de 50 gulden, dus startten wij in een woning met 17 gulden huur incl. water!
Normaal kon iemand zich pas op zijn 18e inschrijven bij een Woningbouwvereniging en ook toen waren de wachttijden voordat je een 1ste aanbieding kreeg boven de 8 à 10 jaar.
De Bouwmaatschappij was gestart als een coöperatieve organisatie die op basis van de ingelegde gelden woningen bouwde en deze daarna via een lotingsysteem overdroeg in eigendom van de uitgelote deelnemer.
De Maatschappij bouwde eind 19e eeuw als eerste woningen voor Amsterdammers buiten de Singelgracht aan de Mauritskade. Deze huisjes staan er nog steeds aan een klein doodlopend straatje dat het Oosterpark in loopt. Voor zover ik weet werden de eerste huisjes ook echt verloot en in eigendom overgedragen, maar dat bleek financieel niet haalbaar omdat dan de wachttijden voor de deelnemers in de decennia zou gaan lopen. Het bestuur heeft toen besloten om de gebouwde woningen te gaan exploiteren en in Huur aan de deelnemers uit te geven."

Versie: Het Rover Monopoly
Uitgever: aktie ROVER Nederland - 1994
Afmetingen van het bord: 42 x 42 cm
Het spel:
Dit is een officieel Monopolyspel, waarbij u f 20.000,- ontvangt bij De Rover Dealer (=Af). Dorpsstraat kost ook f 6000,- en de eigendommen hebben precies de zelfde kleuren, maar zij zijn uiteraard meer op verkeer betrokken. Zo zijn de:

De huizen en hotels zijn nu Rijstroken en Carpoolstroken en in plaats van huur betaalt u nu tol.
De rugzijde van de Kans kaartjes is rood bedrukt met een ?; die van de Algemeen Fonds kaartjes bevat de bekende blauwe geldkist. Uiteraard slaan de teksten van deze kaartjes op Rover, zoals "U weet met een snelle Rover 200 een inbreker klem te rijden. U wordt beloond met f 2500,-." 
De lopers zijn dus weer Rover auto's die u zelf moet uitknippen en vouwen. Evenzo moeten de Rijstroken en Carpoolstroken worden uitgeknipt en omgevouwen.

Het geheel werd indertijd in een A4-enveloppe ter beschikking gesteld.

Versie: HOMOnoPOLIS
Uitgever: St.World Gay Center - 1994
Afmetingen van de doos: driehoekig: basis 57 cm,  zijden 41 cm, 
                                                                hoogte 7 cm
Het spel:
De ondertitel "The Most Gayotic Game" en de driehoekige roze doos laten niets te raden over! Inderdaad is dit spel in een aantal maanden in 1994 ontwikkeld en op de markt gebracht door een aantal vooraanstaande homo's in Amsterdam. Op het driehoekige speelbord komt u dan ook uitsluitend bestaande Homobars en -hotels uit Amsterdam tegen. 
In het voorwoord bij dit spel verklaart Alexander M. Kröner (secr. van de Stichting World Gay Center) de naam als volgt: 

"HOMO en POLIS = "De HOMOSTAD" en NO is het antwoord op de vraag "Is Amsterdam een stad?" "NEE het is een groot Dorp!" (Wij als verzamelaars zien er natuurlijk het woord MONOPOLI in, maar dat zal wel puur toeval zijn.)
Verder beoogt de uitgifte van dit spel uitsluitend een goed doel: "Maar liefst 35% van de netto-opbrengst zal worden omgezet in speciale ligbaden die in verschillende ziekenhuizen zullen worden geïnstalleerd. Zo wordt het leven van AIDS patienten een tikkeltje draaglijker. Het restant van de opbrengst wordt in een speciaal fonds gestort."

Deze spellen kunnen (voor de prijs van f 85,- incl. verzendkosten) nog steeds besteld worden bij:

Jerry Alexanders Group
Postbus 10757
1001 ET AMSTERDAM
tel: 020 - 6225364
e-mail: welcome@gay-night.nl (Hans Cassa)
of:        eakroner@xs4all.nl

Dit werkelijk zeer bijzondere en fraai uitgevoerde spel is natuurlijk nauwkeurig te vergelijken met het bekende standaard Monopoly-spel én het Amerikaanse GAY Monopoly, van de Parker Sisters, uit 1983:

Het spel en het bijbehorende boekje (met handleiding) zijn geheel tweetalig: Nederlands en Engels. (Een ander Nederlands spel in 2 talen is The Game uit 1985 en Amsterdam Love it, ... or leave it! uit 1999).