|
Aantal versies: 15
Uitgave: 2 september, 2012
|
In Amerika waren er, al vanaf het begin van de twintigste eeuw, de zg. Folks
Games. Deze monopoly-achtige spellen werden voornamelijk in het oosten van
Amerika, rond Philadelphia en Atlantic City, ontworpen en gespeeld door Quakers.
Zij noemden het "The Landlord's Game", de naam die Lizzie Magie
er in haar patent van 1904 reeds aan had gegeven.
In 1931 werd de versie van het huidige Monopolyspel uitgevonden door een groep
onderwijzers van de "Atlantic City Friends School" van de Quakers.
Toen Charles Darrow dit spel leerde kennen heeft hij zich alle ins-and-outs van
dit spel laten uitleggen, ging er vervolgens 5000 fabriceren en verkocht het in
1934 als zijn uitvinding (!) aan Parker Brothers.
Versie: Amsterdam
Monopolie
Maker: W.Horn - vóór 1940
Afmetingen: 49,8 x 49,8 cm
Het spel:
Evenals in Amerika, verschenen er ook in Nederland éérst met de hand gemaakte
spellen vóórdat de commerciële spellen op de markt kwamen. Eén van de
eersten was vermoedelijk wel W.Horn met zijn Monopolie met de straten van
Amsterdam. Hij heeft zeer waarschijnlijk wél goed gekeken naar één van de
eerste Engelse spellen (met de straten van London), hetgeen o.a. blijkt uit:
|
De afmetingen van zijn bord, die ongeveer gelijk zijn als die van het
Engelse spel (45 x 45 cm). |
|
De locomotieven op de stations, die niet alleen qua vorm en kleur gelijk
zijn, maar bovendien dezelfde kant op wijzen. |
Fred Horn, zoon van de
maker, zegt in een TV-interview:
"… Omdat er vóór de oorlog (WW II) nog geen Nederlandse spellen
waren, ging men ze zelf maken. Als kind speelde ik met het spel dat mijn vader
zelf maakte. Alle huisjes, geld en kaartjes heeft hij zelf gemaakt. …"
Dit laten de beide foto's goed zien. Alle teksten op het bord van
stevig papier zijn met de hand geschreven, terwijl die op de kaartjes
op een oude schrijfmachine moeten zijn getikt. (Gemaakte foutjes blijven
zichtbaar). De bankbiljetten zijn waarschijnlijk met een handstempeltje
geïllustreerd.
Opvallend is dat de maker de velden voor de Kans- en ALG.F. (!)
kaartjes precies in de andere hoeken dan gebruikelijk heeft geplaatst, terwijl
hij de gevangenisboef niet heeft getekend.
De velden van de eerste zijde zijn achtereenvolgens:
Marnixstr. - ALG.F. - Rozengracht - Inkomsten belasting/Betaal 200,- -
Haarlemmermeer station - Declercqstr. - Kans - Bilderdijkstraat en Kinkerstr.
De twee duurste straten zijn, net als in het hedendaagse spel, Leidsche str. en
Kalverstr..
Behalve de gele groep straten, hebben alle
andere groepen geheel eigen kleuren.
De forse afmetingen van de eigendomsbewijzen zijn resp.:
|
van de straten: 75 x 114 mm |
|
van de stations: 75 x 100 mm |
Versie: Rotterdam
Monopolie
Maker: onbekend - ca. 1940
Afmetingen: 50,5 x 53,0 cm
Het spel:
Omstreeks 1978 ontdekte Fred Horn (jawel, die van het Amsterdamse spel) een
bord van het Rotterdamse spel, enwel als WC-raampje van een hotel in
Leeuwarden.
De eigenaresse van dat hotel had dit bord van triplex, voorzien van een
lijst, toevallig
op de zolder van het pand gevonden toen ze een plankje voor het
WC-raampje zocht. Fred schonk haar een nieuw raampje en hij werd de trotse
eigenaar van dit bijzondere bord.
Ook dit spel moet vóór- of in het begin van de oorlog gemaakt zijn, omdat
er straten op staan die allemaal gebombardeerd zijn.
Ook deze Rotterdamse maker zal één van de eerste, geïmporteerde Engelse
spellen als voorbeeld genomen hebben, want ook zijn locomotieven hebben dezelfde
vorm en rijden naar rechts. Hij heeft echter wél de moeite genomen om
"Jack the Jailbird" (de gevangenisboef) achter de tralies te zetten.
Anderzijds heeft hij het niet nodig gevonden om Monopolie of Monopoly
op het middenveld te zetten. Daarentegen heeft hij het bord wél nuttig
gebruikt, want aan de achterzijde heeft hij nog het bord van "Het
Beursspel" geschilderd. Omdat het bord tweezijdig gebruikt kan
worden zijn er aan de even zijden latjes aangebracht, waardoor de onderzijde
vrij van de ondergrond blijft.
In plaats van Kans- en Algemeen Fonds kaartjes heeft hij met Wisselen en Bank-kaartjes
gewerkt. Deze waren natuurlijk niet meer bij het bord aanwezig, zodat de teksten
op deze kaartjes niet meer zijn te achterhalen.
De namen van alle velden zijn in onregelmatig handschrift
in de velden geschreven, beginnend met "Bij passeren fl 200.
ontvangen" (zonder Start):
Molenstraat - Bank - Zwartjanstraat
- Inkomstenbelasting - Station Delfsche Poort - Hoofdsteeg
- Wisselen - Kipstraat - Hoogstraat
- Gevangenen/Bezoekers - Gordelweg - G.E.B.
- Bergweg - Bergsingel
- Station Hofplein - Essenburgsingel
- Bank -
's
Gravendijkwal - Mathernesserlaan
- Vrij Parkeer Terrein - N.Binnenweg - Wisselen
- Eendrachtsweg - Westersingel
- Beursstation - Zuid Blaak - Noord
Blaak - Waterwerken - Beursplein
- Naar de Gevangenis - Westerstraat - Calandstraat
- Bank - Parklaan - Maasstation
- Wisselen - Schiedamsingel - Extra
Belasting en Coolsingel.
Alle groepen van straten hebben geheel eigen kleuren en wijken dus af van het
standaard spel. Merk op dat de Mathenesserlaan fout werd geschreven. De man die
u naar de gevangenis stuurt is, gezien zijn hoofddeksel, een lid van de Spaanse
Guardia Civil.
In augustus 2009 schonk Fred Horn zijn hele verzameling van 8000 allerhande
spellen, waaronder dit bord, aan het vzw
Vlaams Spellenarchief in Brugge.
Versie:
Verzetsstrijders Monopolie
Makers: S.J.J.Gort en celgenoot Jansen - 1944
Afmetingen van de doos: 23 x 34 cm
van het bord: 42 x 42 cm
Het spel:
In
W.O.II zat politieagent J.H.A. Gort in het verzetswerk, terwijl zijn zoon
Siemon J.J. was ondergedoken om aan de tewerkstelling in Duitsland te
ontkomen. Hij werd echter door een collega-agent
verraden bij de Duitsers en samen werden ze gevangen gezet in het Huis van Bewaring in
Groningen dat in 2006 gesloten werd.
Het zijn echter Siemon Gort en zijn celgenoot Jansen die het Monopolie-spel
hebben gemaakt.
In hun cel hebben zij het pas één à twee jaar daarvóór in Nederland uitgebrachte,
héél typisch Nederlandse Junior Monopoly met de hand nagemaakt.
De
officiële uitgave ziet er uit volgens nevenstaande afbeelding, in een zwart
doosje
van 23,5 x 36,0 cm.
Zie voor meer hierover het hoofdstuk NL-Klassieke
spellen
Siemon (geboren in 1922, in gevangenschap dus ca. 22 jaar) vertelt nu, 64 jaar later,
over zijn ervaringen in het H.v.B. en het ontstaan van hun spel:
" 's Middags om 12.00 uur op de 2de juni in 1944 stond
plotseling een collega van mijn vader, met een paar Duitsers van de S.D.
voor onze deur om mijn vader op te halen. Ik was ook in huis en werd meteen ook
maar even meegenomen. We kwamen in het Huis van Bewaring terecht, waar mijn
vader in cel 21 gestopt werd, terwijl ik cel 41 kreeg. Deze cel heb ik met
diverse lotgenoten gedeeld.
De eerste 4 weken was het ene heer Dommering, die later een neef van mijn
(toen nog toekomstige) vrouw bleek te zijn. Hij bezat een hotel en bioscoop in
Winschoten en samen zaten we plannen te maken voor later .... Daartoe zaten we
met "kleizeep" tekeningen te maken op de vloer van de cel, die geverfd
was met dodekop, een rode kleurstof.
Op de achterkant van het Huisreglement dat in de cel hing, bleek een
Mens-Erger-Je-Niet spel getekend te zijn, en met de 2 massief kartonnen dobbelstenen die mijn
vader in zijn cel gemaakt had konden wij dit spel urenlang spelen. Mijn vader
had ze onder de poten van zijn bed in model geperst en door een
"goede" bewaker bij mij laten bezorgen.
Toen Dommering werd vrijgelaten werd Sipke Visser mijn celgenoot, omdat hij op het
distributiekantoor bonkaarten had achterovergedrukt. (Die waren natuurlijk nodig
voor onderduikers!). Omdat hij apotheker in Batavia was geweest sprak hij Maleis
en van hem heb ik zodoende heel wat Maleise woorden geleerd.
Maar
na zo'n 7 weken kwam meneer Jansen, sport-instructeur bij de
Rijkspolitie. Om bezig te zijn gingen wij schermen en deden dat met houten
leuningen die we van een stoel afbraken. Maar hij kwam al snel op het idee om
een Monopolie-spel te maken, want dat spel kende hij goed. En het materiaal dat
we daarvoor konden gebruiken was beschikbaar, zoals:
-
Het grijsgroenige papier
(voor de speelzijde van het bord, de kaartjes, de eigendomsbewijzen en de
bankbiljetten), waarvan wij enveloppen mochten maken om daarmee wat geld te
verdienen. Daarvan kon je kleinigheden kopen als visballen, kokkeltjes en
soms zelfs een tomaat.
-
Karton (voor het bord) van de enveloppendozen. Het bord
bestaat uit 2 delen van karton, éénzijdig beplakt met het
enveloppenpapier.
-
Een potloodje, gevonden in een strozak, voor de geschreven
teksten, zoals de prijzen op de eigendomsvelden.
-
Rode strookjes, voor de
naam van de stad per groep straten. Deze knipten we uit een grote kalender
die in de cel hing.
-
Lettertjes en cijfers (voor de teksten op het bord) knipten
we uit kantinekaarten die ook in de cel hingen. Dat was niet altijd even
eenvoudig en soms moesten we zelfs 1 letter samenstellen uit 3 stukjes! En
als we door ons letter- en strookjes-materiaal heen waren vroegen we
overplaatsing aan naar een andere cel, in de hoop dat het daar nog wel
aanwezig was.
De voor ons uitgetikte Spelregels en teksten van de Kans- en
Algemeen Fonds-kaartjes werden het H.v.B. binnengesmokkeld door een
"goede" bewaker, één van onze vaste Nederlandse bewakers. Daardoor konden
we ook ongehinderd aan ons spel werken, dat in een week of 2 klaar was. Wij
maakten ook nog 2 dobbelstenen, identiek aan die van mijn vader.
Toen vroegen wij overplaatsing aan naar een zaal, opdat we het spel met meer dan
2 personen zouden kunnen spelen.
Ook dat lukte, maar toen wij het voor de eerste keer aan het spelen waren
stormden Duitsers de zaal binnen en wezen Jansen, mij en enkele anderen aan om
naar buiten te gaan. Daar werden we in een grote vrachtauto geladen en naar Nansum
(bij Delfzijl) gebracht, maar daar konden ze ons niet
gebruiken. Tenslotte kwamen we via Farmsum terecht op het Duitse waddeneiland
Norderney. Tot
de bevrijding ben ik daar tewerkgesteld geweest en na veel zware omzwervingen
kwam ik 20 mei 1945 weer thuis.
* Mijn vader werd reeds in juli 1944 afgevoerd naar kamp Vught, waar hij niet
meer levend vandaan is gekomen.
* Het spel was in het H.v.B. achtergebleven maar werd al spoedig door een
onbekende (iemand die op de zaal was achtergebleven?) bij mijn moeder
afgeleverd.
* Bij de officiele sluiting van het H.v.B., in 2006, sprak mijn zoon Hans met de
directeur van het Gevangeniswezen in Nederland over een geschikte plaats om dit
spel onder
te brengen. Hij heeft ervoor kunnen zorgen dat het sedert september
2006 permanent tentoongesteld wordt in het Gevangenismuseum
in Veenhuizen. Daar worden
kopiën van vele zaken tentoongesteld, maar ons spel is het
originele exemplaar!
* Ons spel staat ook vermeld in het boek "Vijf jaar onvoorwaardelijk" van
uitgeverij Kleine Uil, mei 2007, bladzijde 52 e.v."
Vijf
jaar onvoorwaardelijk. Het Huis van Bewaring in bezettingstijd geeft
een indringend beeld van deze Groninger gevangenis tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Talloze mensen hebben er "gezeten": mannen, vrouwen,
kinderen zelfs. En onder slechte omstandigheden. Aan alles was een gebrek:
voedsel, dekens, scheergerei, verwarming, privacy. Naarmate de oorlog vorderde
nam de schaarste toe en kwamen er steeds meer politieke gevangenen. Gevangenen
waar eigenlijk geen plek voor was. Gevangenen ook die zich goed gedroegen in
tegenstelling tot de reguliere criminelen. Waar mogelijk probeerden ze elkaar te
helpen, vaak met hulp van het gevangenispersoneel.
Verschrikkelijke dingen zijn er op deze plaats gebeurd. Gevangenen werden
ernstig ziek, pleegden zelfmoord en werden op onmenselijke wijze gemarteld. Een
enkele geluksvogel ontsnapte. Na de bevrijding kwam de ommekeer. Toen werden
hier de mensen geïnterneerd en verhoord die zelf een hoofdrol hadden gespeeld
tijdens de oorlog. Het Huis van Bewaring werd een plek waar nazi's en NSB-ers
zaten. Een aantal van de voormalige politieke gevangenen werd betrokken bij hun
berechting.
Versie: Hillegom
Monopolie Spel
Maker: Hans Martens, Hfd.afd.Bevolking - ca.1945
Afmetingen: 51 x 51 cm
Het spel:
In de editie van het Leidsch Dagblad van 8 augustus 1998 lezen wij:
"Hillegom heeft zijn eigen Monopoly-spel. Dankzij Hans Martens, die daar
ooit hoofd van de afdeling bevolking was. Martens stierf 35 jaar geleden, maar
zijn dochter Ank Schuitemaker-Martens herinnert zich nog levendig hoe haar vader
destijds het Hillegomse spel heeft gemaakt: Hij is er net na de oorlog in de
avonduren een hele tijd mee bezig geweest. Hij heeft heel minutieus een spel
gemaakt dat helemaal is toegesneden op Hillegom, met de belangrijkste straten
uit het dorp. In het midden van het spelbord heeft hij toen het stadhuis van
Hillegom geschilderd. Mijn broer maakte met een figuurzaag de hotels en huisjes
en mijn vader beschilderde ze. Ook de (eigendomsbewijzen en de Kans- en
Algemeen Fonds-) kaartjes werden met de hand gemaakt. De Sixlaan en de Van
den Endelaan waren de duurste straten."
De met de hand gemaakte kaartjes zijn nog in een oude spelling geschreven,
hetgeen blijkt uit woorden als koopen en het gebruik van naamvallen in de
uitgetikte handleiding. De bankbiljetten zijn niet zelf gemaakt, maar
zijn afkomstig van een (onbekend) ander spel.
Het geschilderde bord hangt tegenwoordig als schilderij aan de muur
bij Rob Schuitemaker, kleinzoon van de maker.
Versie:
Den Haag - Monopoly nieuwe stijl
"Eigentijds onroerendgoed spel"
Maker: onbekend - ca. 1987
Afmetingen: ca.50,5 x 53,0 cm
Het spel:
Fred Horn uit Den Haag heeft weliswaar in de zomer van 2009 het grootste
deel van zijn spellenverzameling geschonken aan het vzw
Vlaams Spellenarchief in Brugge, maar hij blijft belangstelling hebben
voor bijzondere uitgaven. Zo vond hij in maart 2010 in een Kringloopwinkel in de
Fahrenheitstraat weer bijgaand, met de hand gemaakt, bord met straten van Den
Haag. Het is een niet-gevouwen bord achter glas, dus waarschijnlijk is
het niet de bedoeling geweest om ermee te spelen. Er zijn dan ook geen
attributen als geld, lopers, huizen en hotels bij. De strakke teksten zijn met plakletters
aangebracht, evenals de kleurenbalken op de velden.
Omdat de "officiële" Nederlandse spellen pas vanaf 1961 op het
Start-veld beginnen (voorheen was dat op Af) schat ik dat dit bord uit ca. 1965
stamt. Als vervolgens blijkt dat Station Den Haag C.S., waarvan het eerste deel
in september 1973 in gebruik genomen werd, op het bord voorkomt dan is een schatting dat het bord in ca.
1974 gemaakt
is vermoedelijk nóg ver van de waarheid. Een Monopolist die de velden van dit
bord nóg nauwkeuriger bestudeerde viel het op dat er veel nadruk wordt gelegd
op de WW. En dan blijkt dat op 1 januari 1987 de Werkloosheidswet uit 1949 met
de zg. "stelselherziening sociale zekerheid" ingrijpend werd
gewijzigd; vandaar dat de schatting nu is dat dit bord in 1987 gemaakt kan zijn.
Helaas is de maker onbekend, maar de benaming van de velden verklaart toch wel
de naam van het spel!
Vanaf Start (Ontvang ƒ 0,20 als u hier langs komt.)
zijn alle velden resp.:
Vaillantlaan - Sociale Verzekering - Paul
Krugerplein - Inkomstenbelasting - Station Den Haag C.S. - Geleenstraat
- Kans - Scheldestraat - Pletterijstraat
- In de WW/op bezoek bij werkeloze - Beeklaan
- GEB - Regentesselaan - Valkenbosplein
- Station Den Haag H.S. - Weimarstraat - Sociale Verzekering -
Valkenboskade - Fahrenheitstraat - Vrij Parkeren (de gemeente
aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor diefstal en/of schade aan
geparkeerde voertuigen.) - Segbroeklaan - Kans -
Sportlaan - Laan
v. Meerdervoort - Station L.v.N.O.Indië - Lange
Poten - Spuistraat
- Duinwaterleiding - Plein
- U gaat de WW in - Ruychrocklaan - v.Hogenhoucklaan
- Sociale Verzekering -
v.Alkemadelaan - Station Mariahoeve
- Kans - Johan de Witlaan - BTW
afdracht en Jacob Catslaan.
Alle bedragen zijn in guldens en zijn slechts éénhonderdste van die van de
Parker Bros. editie uit die tijd.
Alle straatnamen staan 2x op de velden, net als bij de standaard uitgaven in die
tijd..
Normaal is het vakje voor de Kans-kaartjes op het bord bij de Start-hoek, maar
hier is dat bij de "U gaat de WW in"-hoek.
Met welk doel is dit bord gemaakt? We zullen het waarschijnlijk
nooit weten.
Versie: Café
Wilhelmina - Eindhoven
Makers: Paul van 't Hullenaar en Ton Korenman; m.m.v.
Harrie van den Bor en Wim van der
Mark (overleden in april 2001) e.a. - Najaar 1976
Afmetingen: 136 x 136 cm (!), in het midden inklapbaar
middels een stalen scharnier, dikte: 1,6 cm
Het spel:
Het betreft hier een exacte, met de hand gemaakte, kopie van het oude,
jaren 50 speelbord, alleen met toegevoegde Monopoly-mannetjes diagonaal op het
bord.
Onder het treinenlogo is de zin toegevoegd: "Trademark 1976 - Uitgave Café
Wilhelmina - Eindhoven". Aan de Kanskaarten is er 1 toegevoegd, en wel:
"Uw Wilhelmina aandelen zijn gestegen, u ontvangt één consumptie".
De afmetingen van de attributen zijn natuurlijk in overeenstemming met de forse
maten van het bord, t.w.:
|
Kans en Algemeen Fonds kaarten: 27 x 18 cm |
|
Bankbiljetten: 20,5 x 11 cm |
|
Hotels: 2,7 x 5,8 x 2,5 cm |
|
Huizen: 2,7 x 3,5 x 2,5 cm |
|
Eigendomsbewijzen: 12 x 10 cm |
|
Hoogte van de handgedraaide poppetjes: 7,5 cm |
|
Dobbelstenen (niet zelf gemaakt): 2,5 x 2,5 cm |
|
Bovenstaande zaken zijn verpakt in een bruin houten kist met de
afmetingen: 45 x 45 x 11,5 cm. |
Het doel van dit spel is om het te gebruiken in de finale van de Café
Wilhelmina Monopoly Kampioenschappen. Deze kampioenschappen zijn drie keer
gehouden, uiteraard in Café Wilhelmina in Eindhoven. De eerste keer moet zijn
geweest in het najaar van 1975. De tweede keer, met de finale op het grote bord,
in oktober 1976. De laatste keer in november 1978.
Vanaf 1988 wordt het bord gebruikt door de Wilhelmina Jongens Monopoly
en Bier Club, die zeer onregelmatig bijeen komt. Steevast wordt het
eerste deel van het spel, tot alle straten verkocht zijn, uitgevoerd door de
computer. Intussen nuttigen de leden een glas bier en zwetsen onderling. Daarna
begint het onderhandelen en dan gaan we handmatig verder spelen op het grote
bord. Dat levert een enorme tijdsbesparing op.
Bij de foto:
Een bijeenkomst van de Wilhelmina Jongens Monopoly en
Bier Club.
De pan in het midden op het bord bevat gehaktballetjes in zoetzure saus. Dat is
traditie.
Versie: Pocket Nederlands Monopoly
Maker: Theo Schermers -1990
Afmetingen van het bord: 18,3 x 18,8 cm
Het spel:
Dit is met recht een "reis editie", want het bord met alle toebehoren
zit opgeborgen in de doos van een video band. Het is de (kleuren)fotografisch
verkleinde klassieke uitgave van 1985. Alleen is het "locomotieven- plaatje
op de rugzijde 90° verdraaid geplaatst. De afmetingen van de bankbiljetten
zijn 25 x 42 mm, die van de Kans- en Algemeen Fonds kaartjes zijn 22 x 34 mm,
terwijl de eigendomsbewijzen 22 x 27 mm zijn.
Versie: Hardinxveld-Giessendam
Maker: Arie Ruitenberg -1991
Afmetingen van het bord: 49 x 49 cm
Het spel:
Als surprise voor Sinterklaasdag maakte z'n zwager een heus Monopoly-spel voor
Theo Schermers. En, eerzaam burger van die stad zijnde, werden het straten
uit Hardinxveld-Giessendam. (Natuurlijk is zijn eigen straat niet vergeten). Het bord heeft dezelfde afmetingen als die van het bekende
spel en is van stevig karton gemaakt. Omdat het hier dus om een unicum gaat zijn
de kleuren met de hand aangebracht.
De lopers, Kans- en Algemeen Fonds kaartjes
en de huizen en hotels moeten van een gewoon Monopoly-spel geleend worden.
Versie: Nederlands Monopoly
Maker: Aaron Wrighting -1991
Afmetingen van het bord: 50 x 73 cm
Het spel:
Aaron Wrighting speelt al vele jaren 1x per maand Monopoly met een aantal vrienden. Dat
doet hij het liefst op het bord dat hij zelf heeft gemaakt. Het is dan ook niet
zo verwonderlijk dat het bord in de loop der jaren daaronder geleden heeft. Dat rechthoekige
bord bestaat uit
3 lagen, t.w.:
-
een beschermplaat van transparant perspex, met 4 schroefjes
vastgezet op de ondergrond.
-
een vel papier waarop hij alles met de hand heeft getekend,
-
een stevige ondergrond vam hardbord
Aaron is in principe uitgegaan van de zelfde steden en straten
als die van de Nederlandse borden met de valuta in guldens. Omdat
het bord rechthoekig is zijn de velden op de lange zijden natuurlijk breder dan
die van de korte zijden.
Andere interessante afwijkingen t.o.v. het ontwerp van het standaard Parker bord
zijn:
|
Het woord Start staat in dikke letters
evenwijdig aan de rand van het bord. |
|
De locomotiefjes op de velden van de stations, zijn
wèl zwart, maar zijn van een geheel eigen ontwerp. |
|
De gevangenisboef blijkt Aaron zelf te zijn. |
|
Op het 3de hoekpunt staat een Porsche 911
vrij te parkeren. |
|
Op het laatste hoekpunt speelt Aaron niet voor agent, maar
hij houdt wel een groot bord in zijn handen, waarop een pijl richting de
gevangnis wijst. |
|
Onder het woord Monopoly, in gesloten zwarte
letters op het middenveld van het bord, staat "produced by A.Wrighting
- sponsored by A.Schenker - zaandam 1991". Merk op dat op de
Parker-borden uit de jaren tachtig ook Monopoly in gesloten zwarte
letters stond, maar bovendien in een kader met Suikeroompje. |
Voor de eigendomsbewijzen, de Kans- en Algemeenfonds-kaartjes,
de bankbiljetten, lopers en huizen
en hotels moeten de Parker attributen
gebruikt worden.
Versie: Peuterpoly
Maker: Theo Schermers -1992
Afmetingen van het bord: 29 x 29 cm
Het spel:
Dit spel heeft Theo Schermers gemaakt voor zijn toen 4-jarige zoon. Hij
beschrijft het spel als volgt:
"De bedoeling van dit spel is stukjes grond
te kopen en door het vragen van huur het rijkste kind te worden. Je begint bij
"AF" en beweegt je poppetje door het gooien met de dobbelsteen. Als je
poppetje op een stuk grond komt dat nog van niemand is, mag je dit kopen. Als er
dan iemand anders op dit stukje grond komt moet hij het aantal centjes dat op
het kaartje staat betalen. De ?-kaartjes geven het spel een extra spannend
tintje." Elke zijde van het bord heeft 3 grondstukken en 2
treintjes. Er zijn 16 Kanskaartjes, 6 poppetjes en 1 dobbelsteen. "Ga naar
de gevangenis" = "Stout! In de hoek", "Vrij parkeren"
heet hier dus "Even Rusten". Op de ?-kaartjes kom je o.a. tegen:
"Appelsap drinken, betaal 2,-", "Puzzel gemaakt,
ontvang 2,-" en "Maak een ritje met trein, 2,-"."
Versie: Huisjesmelker Monopoly
Maker: Eindhovense burgers - ca. 1996
Afmetingen van het bord: A3 formaat
Het spel:
De Eindhovenaar W. van de Mark (overleden in april 2001)
schreef
(omstreeks 1996) op zijn toenmale website:
"Een protestactie van een
aantal Eindhovense buurten tegen toenemend aantal kamerbewonershuizen in diverse
wijken. De bedoeling van het spel, dat opgezet is naar Monopoly-normen, is
straten kopen en zo mogelijk hele wijken, teneinde deze geschikt te maken voor
kamerbewoning, om deze zo duur mogelijk te verhuren met zo min mogelijk
investeringen. Daardoor verwerft men het monopoly en kan men daardoor het
woonbeleid van de gemeente Eindhoven beheersen.
Het spel is afgedrukt op A3
formaat, met de hand ingekleurd, zonder attributen."
Versie:
Krakopoly
Makers: Krakers in een pand te Amsterdam - ca. 2002
Afmetingen van het bord: onbekend.
Het spel:
In het AD van 28 mei 2008 verscheen een artikel van Jonathan Maas
onder de subtitel: "Krakers: Veel burgerrechten verkregen door mensen die
ooit de wet braken". Het artikel was geïllustreerd met een grote kopie van
nevenstaande foto, omstreeks 2002 gemaakt door Marco Okhuizen.
In het artikel wordt met geen woord gerept over deze foto, waardoor er helaas
niets over zijn ontstaan geschreven kan worden, totdat één van de makers, of
een eigenaar, zich meldt. Want het is wel duidelijk dat er een heel verhaal
achter dit spel moet zitten!
In ieder geval blijkt uit de foto dat:
-
Behalve het bord ook de handgrootte eigendomskaartjes,
de alternatieven voor de Kans (met bliksemflits-symbool) en Algemeen
Fonds-kaartjes (met $-symbool) met de hand zijn gemaakt.
-
De bankbiljetten daarentegen uit een normaal
standaard spel afkomstig zijn.
-
Zelfs de huisjes en hotels uit een standaard spel
komen. In feite dus ietwat te klein voor dit bord!
-
Gezien het feit dat het woord Krakopoly in een kader en
diagonaal over het bord geplaatst is, moet een standaard editie uit 1985, of
iets later, als voorbeeld voor de krakers gediend hebben.
-
De lopers niet terug te vinden zijn.
Voor zover het van de grote krantenfoto af te lezen is zijn de
bijzondere eigendommen vanaf START respectievelijk:
Dikke Daan - X - Albert Zuip - Generaal Vetnek (station) -
Molli - X - Ome Willem - Fluitende Flex - Lawaai/Demo (Gevangenishoek)
- Ratjetoe - leeg veld - August
- Kuiperstraat - ADM (op
) - Opgang
- X - Nieuwe Nieuwstraat - De
Kolk - Ballocks (Vrij Parkerenhoek) - Vuur
& Vlammen - X - Spuistraat 198
- Vrankrijk - Ruigoord (op
) - Kloof
20 - Zwarte
Kat - leeg veld - Nieuwendijk
- Naar H.B.(Ga naar de gevangenishoek) - Villa
Omval - Toeledwarsstraat - X - O.L.V.G.
- De Funen (op )
- X - Plantage Dok - leeg veld en Kalender
panden.
Hier zijn de X-velden die voor de beide kaartjes gelijktijdig. Men mag dan
kennelijk zelf een keuze maken?
Versie:Hamoenopoly
Maker: Oudcollega's van de Gemeente Haaksbergen - 2003
Afmetingen van het niet te vouwen bord: 56 x 56 cm
Het spel:
Op 5 juni 2003 ging Mart Hamoen, ambtenaar bij de afd. Ruimtelijke
Ordening van de gemeente Haaksbergen, met pensioen. Bij die gelegenheid
kreeg hij dit naar hem genoemde Monopoly-achtige spel, dat gemaakt werd door 11
collega's. Hun namen staan allemaal op het middenveld van het bord vermeld.
Mart heeft in zijn funktie de grond voor alle deze eigendommen aan moeten kopen.
Daarom staat zowel op het veld Notaris Derkman (=
Electriciteitsbedrijf) als op Notaris van Thiel (=
Waterleiding) zijn originele handtekening, omdat hij deze veelvuldig bij
deze notarissen heeft moeten zetten. Uiteraard zijn deze beide notariskantoren
in Haaksbergen gevestigd.
De 8 groepen betreffen wijken of kerkdorpen van Haaksbergen. Vanaf
Start zijn de, voor Haaksbergse verzamelaars ongetwijfeld bekende, velden
resp.: Wolferink (woonwijk): De
Volmer - Hondelink
Busstation (Openbaar vervoer hoorde ook tot Mart's takenpakket)
Veldmaat (woonwijk): De Berk - Goudenregen -
Lijsterbes
Het Gevangenis-veld is de straat geworden waar het gezin Hamoen woont: Bizetstraat/Gezellig
op visite.
West en Brammelo (industrie-terrein):
Industriestraat - Tolstraat - Westsingel
MBS (Museum Buurt Spoorweg = Buurtspoorweg van Haaksbergen naar Boekelo)
Hassinkbrink I (woonwijk): Anemoon -
Gentiaan - Klaproos
Woensdag/Marktdag (Mart zat ook in de Marktcommissie)
Stepelo (industrie-terrein): Metaalstraat -
Elektrostraat - Textielstraat
Gemeentewerf
Buurse
(kerkdorp):
De Noor - Wolterinkbree - Kleuwert
Naar de Bizetstraat
(St.Isidorus)Hoeve (kerkdorp):
Mulderstraat - Rietken - Kemerij
Gemeentehuis
Hassinkbrink II (woonwijk): Orchidee -
Sleutelbloem
Als u over Start komt ontvangt u € 10.000. Ook de prijzen van de straten zijn
niet gerelateerd aan die van het Hasbro-Monopoly.
De Kans-kaartjes, met rode rugzijde
en rode rand aan de voorzijde, liggen bij
Start; de Algemeen
Fonds-kaartjes, met zwarte rugzijde en zwarte
rand aan de voorzijde, bij Woensdag/Marktdag. Enkele
teksten op deze geplastificeerde kaartjes luiden:
|
Boete voor te snel fietsen: € 700,-. (Mart
ging altijd op de fiets naar zijn werk) |
|
U hebt een goede gok gedaan op de grondmarkt
en ontvangt: € 5.000,-. |
|
Ga direkt naar de Bizetstraat. Ga niet door
"Start", u ontvangt geen € 20.000,-. |
|
U wordt 65 en ontvangt van iedere speler €
1.000,-. |
Alle kaartjes zijn geplastificeerd, ook de eigendomskaartjes. De
bankbiljetten zijn standaard "speelgoed-bankbiljetten" in
Euro's. De 4 lopers zijn 4 houten pionnetjes. De groene huisjes
en rode hotels van plastic zijn
gewoon in de speelgoedwinkel gekocht.
Ook de 3 paar dobbelstenen zijn in 1 verpakking gekocht en zijn er dus
niet voor bedoeld dat 3 spelers hun eigen setje krijgen.
Versie: Sexopoly
Maker: Jan Verhaag - Haarlem - nov.2003
Afmetingen van het bord: 41,5 x 41,5 cm
Het spel:
Dit, toch wel erg ondeugende, spel wordt handmatig door Jan Verhaag
op verzoek gemaakt.
Over hoe het zo gekomen is vertelt hij:
"Ik kwam op het idee om een opwindend spel te
maken dat je met je partner (of een groter gezelschap) kunt spelen.
Uiteindelijk heb ik besloten om een variant te maken van het overbekende Monopoly. Hiervoor waren een aantal goede argumenten aan te
voeren, t.w.:
|
(bijna) iedereen heeft wel eens Monopoly gespeeld. |
|
het idee van Kans-kaarten, boetes en bonussen wilde ik in het spel hebben. |
|
het spel is niet te snel, wat inhoudt dat je bij een erotische variant de tijd hebt om het spel op te
bouwen. |
Bedenken is simpel; het uitwerken van het idee bleek heel wat lastiger. Verzin maar eens 'spannende'
straatnamen bijvoorbeeld. Zo kwam ik op namen als 'Sex.com', 'Wallencafe', 'Bananenbar' en 'Casa Rosso'.
Verder heeft het oorspronkelijke spelbord geen 'erotische' uitstraling, dus moesten
er ook leuke plaatjes op komen te staan.
Om spelers niet af te schrikken met hardcore sexafbeeldingen heb ik na enig zoeken besloten gebruik te maken
van het prachtig uitgewerkt font 'Vintage Erotique'.
Het verschil tussen Kans-kaarten en Algemeen Fonds- kaarten heb ik al vrij snel laten
vallen. Alleen de Kanskaarten in verschillende niveaus bleven over. Het
is de bedoeling dat de spanning wordt opgebouwd. Naarmate het spel vordert komen de spelers (als het goed is) steeds meer in de
mood en worden de opdrachten steeds gewaagder en explicieter.
Het spel is onderverdeeld in 3 niveaus:
-
Blauw: Vanaf de start
van het spel tot het moment dat ¾ van de eigendommen is verkocht. De
Kans- en dobbelopdrachten zijn blauw.
-
Zilver: Aansluitend
aan blauw, tot het moment dat er
ergens op een straat 2 huizen staan. De Kans- en dobbelopdrachten zijn zilver.
-
Goud: Aansluitend aan zilver,
tot aan het einde van het spel. De Kans- en dobbelopdrachten zijn goud.
De dobbelopdrachten.
Per niveau is er een lijst met 36 dobbelopdrachten. Wanneer de speler op een
veld "dobbelopdracht" komt, moet hij de 2 dobbelstenen gooien: één
voor de groep (1 t/m 6) en één voor de opdracht (1 t/m 6) in die groep, en
de betreffende opdracht (laten) uitvoeren. De spelers kunnen zelf bestaande
opdrachten aanpassen en/of verwijderen of nieuwe toevoegen, waardoor het spel
veel leuker wordt dan een helemaal voorgekookt spel. Je kunt het dus zo
spannend maken als je zelf wilt.
De groene pas-kaarten.
Elke speler krijgt bij de aanvang van het spel 2 groene
pas-kaarten. Deze kunnen op elk moment gebruikt worden om een opdracht te
blokkeren.
Intermezzo-kaarten.
In de loop van het spel kunnen de spelers zg. intermezzo-kaarten verzamelen.
Deze mogen in niveau 3 worden uitgespeeld. De speler moet
"intermezzo" roepen en vervolgens zijn kaart uitspelen. Hij mag ook
een andere speler de betreffende opdracht laten uitvoeren. Om de duur van het
intermezzo te bepalen wordt 1 dobbelsteen geworpen; het aantal ogen is gelijk
aan het aantal minuten. Intermezzo-kaarten kunnen worden geblokkeerd door een groene
pas-kaart."
Het bord, met bruine
rugzijde, is op zwaar karton geplakt, en aan de zijkanten met tape
afgewerkt; de speelzijde is met spuitlak verduurzaamd (vochtsafstotend). Een
"luxe doos" was op het moment van de introductie van dit spel nog
slechts in een stadium van voorbereiding.
Er wordt standaard géén geld bij het spel geleverd: monopoly-geld in
Euro's kan apart worden besteld. Dit is gedaan om de kosten te drukken. De 4 lopers zijn eenvoudige Mens-Erger-Je-Niet pionnetjes.
De velden zijn vanaf Go resp.:
Zandheuvel - Dertiende maand, extra
startgeld - Voordeur - Vermogensbelasting,
betaal 200 Euro - Dobbelopdracht - Portiek
- Kans - Mijn kamer - Jouw
kamer - Gevangenis/Slechts op bezoek - Massagesalon
- Loterij/U wint 50/100/150
- Condomerie - 1-uur
foto - Strip! Of boete 100/200/400
- Darkroom - Niet parkeren/Boete 30/40/50
- Kamers per uur - Restaurant
- Vrij Parkeren - Centraal Station -
Kans - Afwerkplek - 0906-6969
- Dobbelopdracht - Club Magnefique
- X-Q'ses
- Strip! Of boete 100/200/400 - The Lounge
- Ga naar de gevangenis - Wallencafe
- Naar de dokter/Boete 50/100/150
- Casa Rosso - Bananenbar
- Strip! - Kans - Sex.com - Inkomstenbelasting/Betaal
100 en Private Media.
Strip-veld.
Wanneer de speler op een Strip-veld komt moet hij of zij zich van een
kledingstuk naar eigen keuze ontdoen. Staat er op het strip-veld ook een bedrag
vermeld, dan kan de speler zijn actie afkopen door alle spelers het vermeldde
bedrag te betalen. Strip-opdrachten kunnen alleen geblokkeerd worden door een groene
pas-kaart.
Enkele teksten van de Kans-kaarten luiden:
Blauw:
- Je mag een kledingstuk weer aantrekken
- Je wordt geblinddoekt en gezoend. Raad door wie!
- Voer een (opwindend) dansje uit.
Zilver:
- Je wordt geboeid. Een tegenspeler mag je naar wens aanraken.
- IJsklontje + je eigen tepels. Tot ze fier overeind staan
- Je wordt grondig gefouilleerd.
Goud:
- Je moet een opdracht uitvoeren, maar een tegenspeler mag die verzinnen.
- Je volgende opdracht wordt gefilmd.
- Masseer de billen van een andere speler.
Zie voor nadere informatie, of vragen aan Jan Verhaag, zijn eigen
website.
Versie:
Terneuzen - handmade stedenspel - Sinterklaasgeschenk.
Geschonken op 5 december, 2011
Maker: Bartosz Czołczyński - Gdynia - PL, Designer of paper models
Ontvanger:
Wim van der Meer, Modelbouw in
karton
Afmetingen van de doos: 43,0 x 28,5 x 3,0 cm
Het spel:
Deze met de hand gemaakte Nederlandse editie is een heel bijzonder spel omdat:
| Het gemaakt is door Bartosz, een Poolse ontwerper van modellen
van
papier, als een geschenk voor zijn Nederlandse collega
ontwerper in
Terneuzen. |
| Hij besloot dat het een geschenk voor Sinterklaas moest zijn. Vaak
wordt
zo'n zelfgemaakt Monopolyspel gemaakt voor bijzondere gelegenheden als
verjaardagen en huwelijken, maar dit is het eerste spel dat gemaakt is als
een Sinterklaasgeschenk! |
| Hij gebruikte het ontwerp van een Zweeds spel uit ca.1976, zie het
hoofdstuk:
http://www.muurkrant.nl/monopoly/Zweden.htm.
Bartosz legt uit waarom: "Het spel dat wij hebben kocht mijn vader toen
hij in 1974 in Zweden was. In die tijd was Monopoly
in Polen nog niet bekend en we hadden zelfs een probleem met woordenboeken.
Mijn vader (ik was pas 1 jaar oud!) moest
de spelregels vertalen met behulp van Zweeds-Russische en Russisch-Poolse
woordenboeken.
Ik was van plan om een kopie voor mezelf van dit oude Zweedse, toch wel
gebruikte, spel te maken. Maar terwijl ik ermee
bezig was veranderde ik iets, waardoor ik besloot om er een geschenk van te
maken." |
| Alles, behalve de dobbelstenen, is van papier gemaakt.
|
Alle
eigendommen van dit spel zijn vanaf Start:
Techniekstraat
(met bellen)
- § Algemeen
Fonds -
Productiestraat
(met bellen)
- Inkomstenbelasting - Het
Arsenaal Restaurant
-
Beneluxweg
- Kans
- Zwedenweg
- Polenweg -
Bezoeken in de
gevangenis - Ravelpad - Elektriciteitcentrale
- Bachlaan -
Chopinlaan
-
Stadscafé 't Gerecht
- Edisonstraat
(met een patroon van rode lijnen)
- § Algemeen
FondsCelciusstraat
(met
een patroon van rode lijnen)
--Madame Curiestraat Vrij
Parkeren - Van
Diemanstraat - Kans
- Jan
van Galenstraat -
Trompstraat
- Lekker la Vie Restaurant
- Julianastraat
(met
bellen) - Bernhardstraat
(met bellen) -
"Deco-plant" Vides industriewater
- Beatrixstraat (met
bellen) - Naar
de Gevangenis - Korte
Kerkstraat -
Nieuwstraat
- § Algemeen
Fonds - Noordstraat
- Restaurant "De Kreek"- Kans
-
Scheldeboulevard
(met sterren) - Accijns
Belasting en
De
Ruytersingel
(met sterren).
Alle eigendommen zijn gegroepeerd in bij elkaar horende straatnamen,
bijv. Ravelpad,
Bachlaan en Chopinlaan. Natuurlijk zijn de straten zorgvuldig gekozen, rekening
houdend met de waarden van het "echte spel". Daarom koos ik de
goedkoopste straten uit het
industriegebied van Terneuzen, de volgende uit het havengebied, enz.. De enige
uitzondering is de laatste, duurste, straat, die genoemd is naar de straat waar
mijn vriend woont. Toen ik de straatnamen bepaalde heb ik er 3 in
"gesmokkeld" die te maken hebben met Polen: Polenweg, Chopinlaan en Madame Curiestraat.
Omdat er geen stations in Terneuzen
zijn besloot ik om die velden te gebruiken voor plaatselijke restaurants. "Hoewel
het Alga logo in de rode
stip op het deksel verwijst naar de fabrikant van de Zweedse spellen besloot ik
toch om dit logo te handhaven, omdat ik vind dat het een mooi, visueel detail is
op het bord en op het deksel" licht Bartosz toe.
De "zo bekende" 6 lopers: auto - hondje - boot - strijkijzer -
hoed en schoen zijn gemaakt van .... papier.
De bankbiljetten zijn eenvoudigweg gekopieerd van die uit het Zweedse
spel, alleen de kleuren zijn afwijkend en de valuta is in gulden, géén euro!
De waarden zijn resp.: 50 - 200 - 500
- 1000 - 2000
e 10000 (op wit papier).
De papieren huisjes zijn groen en de hotels
zijn rood. Zij hebben alle twee een centrisch
geplaatste, vierkante schoorsteen.
Éen houten dobbelsteen is rood, de
andere is groen. Zij hebben witte stippen.
|